کد مطلب:43069 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:24

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

تفسير فراز پنجم تا آخر خطبة 76 كه در آن امام علي به توصيف «صالحان» مي‎پردازد، چيست؟

«راقَبَ رَبَّهُ، وَخافَ ذَنْبَهُ، قَدَّمَ خالِصاً وَ عَمِلَ صالِحاً اِكْتَسَبَ مَذْخُوراً وَ اجْتَنَبَ مَحْذُورا...» [پروردگارش را در نظر گرفت و از گناهش در هراس افتاد. با اخلاص در عمل و نيت پيش رفت و عمل صالح انجام داد و ذخيرة سودمند اندوخت و از امور ممنوعه اجتناب ورزيد.]
اگر بشر بپذيرد كه خداوند بزرگ او را مي‎بيند و در نتيجه او هم خدا را دريافت نمايد، نه تنها همة دردهاي او درمان خواهد گشت، بلكه توفيق او در راه دريافت كمال حتمي خواهد بود.
پس توجه بر خدا بطور دائمي مستلزم پذيرفتن نظارة او دربارة خويشتن است. اين رابطة الهي مختصاتي را كه اميرالمؤمنين(ع) بيان مي‎فرمايد، دارا مي‎باشد:
مختص يكم ـ قطعي است كه چنين انسانها از گناه هراس و وحشت دارند، چنانكه آدمي از آتشي كه به خرمن عمرش افتد هراس و وحشت خواهد داشت. وقتي كه انسان لحظات خود را در حالت رؤيت خداوندي بسر مي‎برد و مي‎داند كه خدا هم او را مي‎بيند، گسيختن از جاذبة چنين رابطه‎اي را همان مرگ حقيقي تلقي مي‎كند كه معدوم محض بوده باشد. بنابراين، او چگونه مي‎تواند با تمايل به گناه تن به چنين مرگي بدهد.
مختص دوم ـ رؤيت خداوندي و احساس نظارة خداوندي بر تمام موجوديت انسان، عمل از روي اخلاص است، زيرا چنين شخصي به يقين دريافته است كه هيچ موجودي و هيچ حقيقتي جز خدا شايستگي هدف بودن براي اعمال او را ندارد.
مختص سوم ـ عمل صالح، چنين انسان ساخته است كه مي‎داند كردار نيكو يعني عمل به مقتضاي طبيعت روحي كه خدا را مي‎بيند و مي‎داند كه خدا هم او را مي‎بيند.
مختص چهارم ـ اندوختن ذخيرة شايستة ابديت از اين زندگي طبيعي رو به زوال و فنا است كه اگر ديگران نيروها و امتيازات اين زندگي طبيعي را بدون شناسائي حقيقت و ارزش آنها محو و نابود مي‎سازند، آن ساخته شدگان الهي با ارزش‎ترين نتائج را از همان نيروها و امتيازات براي ابديت خود ذخيره مي‎كنند.
مختص پنجم ـ پرهيز و اجتناب از امور ممنوعه حتي اگرچه به مرتبة گناه نباشد، مانند رذائل اخلاقي كه مكروهند، و انديشه‎ها و خيالات بي‎اساس و ديگر نمودها و فعاليتهاي رواني كه انسان را از هشياري‎هاي مثمر محروم مي‎نمايند.
مختص ششم ـ حيات خود را بيهوده تلف نمي‎كند، هيچ حركتي را بدون هدف انجام نمي‎دهد، چگونه يك خردمند آگاه از اينكه تصور جهان و حيات بي هدف مساوي انكار واقعيت جهان و همة اصول و قوانين انساني است، مي‎تواند وصول به هدف اعلاي حيات خود را با زندگي بي‎هدف آرزو و تمنا نمايد؟!
مختص هفتم ـ او ميداند كه
اين جهان كو هست و فعل ماندا
سوي ما آيد ندا ها را صدا

و مي‎داند كه خداوند عزوجل براي هر كاري كه ما انجام مي‎دهيم، نتيجه‎اي را براي ما مقرر فرموده است.
مختص هشتم ـ مبارزه با هواي نفس است. آزاد گذاشتن هواهاي نفس مستلزم به زنجير بستن عقل و احساسات عالي و فهم برين مي‎باشد. چنانكه بالعكس، آزاد گذاشتن عقل و احساسات عالي و فهم برين موجب بسته شدن هواهاي نفساني است.
مختص نهم ـ آرزوهاي دور و دراز خود را تكذيب مي‎كند و نمي‎گذارد آرزوهاي بي‎اساس تورم خيالات ذهني را جانشين رشد واقعي مغز و روان به جهت پيوستن با واقعيات نمايد. اين به آن معني نيست كه آرزو يك پديدة رواني بي‎اساس است، بلكه معنايش اين است كه حقايقي را بايد مورد اميد و آرزو قرار داد كه اولاً براي «حيات معقول» مفيد باشد و ثانياً براي آرزو كننده مقدور و قابل عينيت بخشيدن در زندگي بوده باشد.
مختص دهم ـ بهترين مركبي كه در درياي پر موج و تلاطم فردي و اجتماعي مي‎توان سوار شد، همانا صبر و شكيبايي و توسعه در ظرفيت رواني است كه ضرورت و منافع آن غير قابل توصيف است.
مختص يازدهم ـ تقوي را توشة عبور از پل مرگ قرار مي‎دهد، زيرا در آن عرصة حساب دقيق فقط قلب سليم و شخصيت رشد يافته به وسيله تقوا است كه مي‎تواند رستگار شود.
مختص دوازدهم ـ راه روشن و هموار را كه صراط مستقيم ناميده مي‎شود پيش گرفته و از سنگلاخها و پرتگاه‎ها و خارستانهاي راه‎هاي منحرف نجات پيدا مي‎كند.
مختص سيزدهم ـ امكانات و لحظات عمر را غنيمت شمرده، تسليم حوادث جبرنماي زندگي نمي‎شود كه بنشيند و اختلال مزاج بوسيلة عوامل مرگ به سراغش بيايد و گريبانش را بي امان بگيرد، بلكه زندگي را چنين تنظيم مي‎كند كه گوئي: مرگ در يك قدمي او است.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 11
آية الله محمدتقي جعفري